.\" -*- coding: UTF-8 -*-
.\"
.\" bc.1 - the *roff document processor source for the bc manual
.\"
.\" This file is part of GNU bc.
.\" Copyright (C) 1991-1994, 1997, 2000, 2003, 2006, 2017, 2024, 2025
.\" Free Software Foundation, Inc.
.\"
.\" This program is free software; you can redistribute it and/or modify
.\" it under the terms of the GNU General Public License as published by
.\" the Free Software Foundation; either version 2 of the License , or
.\" (at your option) any later version.
.\"
.\" This program is distributed in the hope that it will be useful,
.\" but WITHOUT ANY WARRANTY; without even the implied warranty of
.\" MERCHANTABILITY or FITNESS FOR A PARTICULAR PURPOSE. See the
.\" GNU General Public License for more details.
.\"
.\" You should have received a copy of the GNU General Public License
.\" along with this program; see the file COPYING. If not, see
.\" .
.\"
.\" You may contact the author by:
.\" e-mail: philnelson@acm.org
.\" us-mail: Philip A. Nelson
.\" Computer Science Department, 9062
.\" Western Washington University
.\" Bellingham, WA 98226-9062
.\"
.\"*******************************************************************
.\"
.\" This file was generated with po4a. Translate the source file.
.\"
.\"*******************************************************************
.TH bc 1 "5 stycznia 2025 r." "Projekt GNU"
.SH NAZWA
bc \- język kalkulatora dowolnej precyzji
.SH SKŁADNIA
\fBbc\fP [ \fB\-hlwsqv\fP ] [długie\-opcje] [ \fI plik ...\fP ]
.SH OPIS
\fBbc\fP jest językiem obsługującym obliczenia na liczbach dowolnej dokładności
z interaktywnym wykonywaniem instrukcji. Istnieją pewne podobieństwa składni
do języka programowania C. Przy pomocy opcji wiersza poleceń dostępna jest
standardowa biblioteka matematyczna. Na żądanie, biblioteka matematyczna
jest definiowana przed rozpoczęciem przetwarzania plików. \fBbc\fP rozpoczyna
pracę przetwarzając kod z wszystkich plików wymienionych w wierszu poleceń,
zachowując ich kolejność. Po przetworzeniu wszystkich plików, \fBbc\fP czyta ze
standardowego wejścia. Całość kodu wykonywana jest w miarę czytania. (Jeśli
plik zawiera polecenie zatrzymania procesora, to \fBbc\fP nie będzie prowadził
odczytu ze standardowego wejścia).
.PP
Omawiana wersja \fBbc\fP zawiera kilka rozszerzeń w stosunku do tradycyjnych
realizacji \fBbc\fP i standardu POSIX. Opcje wiersza poleceń mogą powodować,
że rozszerzenia te będą wyświetlać ostrzeżenia lub będą odrzucane. Niniejszy
dokument opisuje język akceptowany przez ten procesor bc. Rozszerzenia są w
nim wyraźnie wyróżnione.
.SS OPCJE
.IP "\-h, \-\-help"
Wypisuje informację o sposobie wywołania i kończy działanie.
.IP "\-i, \-\-interactive"
Wymusza tryb interaktywny.
.IP "\-l, \-\-mathlib"
Definiuje standardową bibliotekę matematyczną.
.IP "\-w, \-\-warn"
Ostrzega o rozszerzeniach w stosunku do POSIX \fBbc\fP.
.IP "\-s, \-\-standard"
Przetwarza wyłącznie standardowy, POSIX\-owy język \fBbc\fP.
.IP "\-q, \-\-quiet"
Nie wyświetla zwykłego przywitania GNU bc.
.IP "\-v, \-\-version"
Wypisuje numer wersji, informację o prawach autorskich i kończy działanie.
.SS LICZBY
Najbardziej podstawowym elementem w \fBbc\fP jest liczba. Liczby są liczbami
dowolnej dokładności. Dokładność ta odnosi się zarówno do części całkowitej,
jak i do ułamkowej. Wszystkie liczby są reprezentowane wewnętrznie w postaci
dziesiętnej i wszystkie obliczenia prowadzone są w układzie
dziesiętnym. (Opisywana wersja obcina wyniki operacji dzielenia i
mnożenia). Liczby mają dwa atrybuty: długość i dokładność. [od tłum.:
(org.scale) \- w tłumaczeniu używane będzie słowo \[Bq]dokładność\[rq] w
znaczeniu zbliżonym do znanego np. z obsługi kalkulatorów] Długość jest
całkowitą liczbą cyfr dziesiętnych liczby, używanej przez \fBbc\fP do jej
reprezentacji, zaś dokładność jest całkowitą liczbą cyfr dziesiętnych po
kropce dziesiętnej. Na przykład:
.nf
.RS
.000001 ma długość 6 i dokładność 6.
1935.000 ma długość 7 i dokładność 3.
.RE
.fi
.SS ZMIENNE
Liczby przechowywane są w dwu rodzajach zmiennych, zmiennych prostych i
tablicach. Zarówno zmienne proste, jak i tablice mają nazwy. Nazwy zaczynają
się od litery, po której następuje dowolna liczba liter, cyfr i znaków
podkreślenia. Wszystkie litery muszą być małe. (Nazwy w pełni alfanumeryczne
są rozszerzeniem. W POSIX\-owym \fBbc\fP wszystkie nazwy są pojedynczymi małymi
literami). Rodzaj zmiennej wynika z kontekstu, gdyż po nazwie każdej
zmiennej tablicowej wystąpią nawiasy ([]).
.PP
Istnieją cztery zmienne specjalne: \fBscale\fP, \fBibase\fP, \fBobase\fP oraz
\fBlast\fP. \fBscale\fP określa, jak niektóre operacje używają cyfr po kropce
dziesiętnej. Domyślną wartością \fBscale\fP jest 0. \fBibase\fP oraz \fBobase\fP
określają podstawę pozycyjnego systemu liczbowego przy konwersji wejścia i
wyjścia. Domyślną podstawą zarówno dla wejścia, jak i dla wyjścia jest
10. \fBlast\fP (rozszerzenie standardu) jest zmienną, która przechowuje wartość
ostatnio wydrukowanej liczby. Zmienne te będą omówione szczegółowo później,
w odpowiedniej części. Wszystkie z nich mogą mieć przypisywane wartości, jak
również mogą być używane w wyrażeniach.
.SS KOMENTARZE
Komentarze w \fBbc\fP rozpoczynają się od znaków \fB/*\fP, a kończą znakami
\fB*/\fP. Komentarze mogą zaczynać się w dowolnym miejscu i na wejściu
pojawiają się jako pojedyncze spacje. (Powoduje to, że komentarze są
ogranicznikami innych elementów wejścia. Na przykład, komentarz nie może
znajdować się w środku nazwy zmiennej). Komentarze obejmują znaki nowej
linii (końca linii) pomiędzy początkiem a końcem komentarza.
.PP
Do zapewnienia obsługi skryptów dla \fBbc\fP, jako rozszerzenie dodano
komentarz w pojedynczym wierszu. Komentarz jednowierszowy rozpoczyna się
znakiem \fB#\fP i rozciąga się do końca wiersza. Znak końca linii nie jest tu
częścią komentarza i jest przetwarzany jak zwykle.
.SS WYRAŻENIA
Liczbami posługują się wyrażenia i instrukcje. Ponieważ język został
zaprojektowany jako interaktywny, instrukcje i wyrażenia wykonywane są
niezwłocznie. Nie ma żadnego programu \[Bq]głównego\[rq]
(\[Bq]main\[rq]). Zamiast tego, kod jest wykonywany zaraz po jego
napotkaniu. (Funkcje, omówione szczegółowo dalej, są zdefiniowane po ich
napotkaniu).
.PP
A simple expression is just a constant. \fBbc\fP converts constants into
internal decimal numbers using the current input base, specified by the
variable \fBibase\fP. (There is an exception in functions.) The valid values
for \fBibase\fP are 2 through 36. (Bases greater than 16 are an extension.)
Assigning a value outside this range to \fBibase\fP will result in a value of 2
or 36. Input numbers may contain the characters 0\-9 and A\-Z. (Note: They
must be capitals. Lower case letters are variable names.) Single digit
numbers always have the value of the digit regardless of the value of
\fBibase\fP. (i.e.\& A = 10.) For multi\-digit numbers, \fBbc\fP changes all input
digits greater or equal to ibase to the value of \fBibase\fP\-1. This makes the
number \fBZZZ\fP always be the largest 3 digit number of the input base.
.PP
Pełne wyrażenia są podobne do występujących w wielu językach wysokiego
poziomu. Ponieważ występuje tylko jeden rodzaj liczb, nie ma reguł
określających użycie różnych typów. Zamiast tego istnieją reguły dotyczące
dokładności wyrażeń. Każde wyrażenie ma określoną dokładność. Zależy ona od
dokładności pierwotnych liczb, wykonywanego działania i, w wielu
przypadkach, wartości zmiennej \fBscale\fP. Dopuszczalnymi wartościami zmiennej
\fBscale\fP są liczby od 0 aż do maksymalnej liczby, jaka może być
reprezentowana jako całkowita (integer) w języku C.
.PP
In the following descriptions of valid expressions, "expr" refers to a
complete expression and "var" refers to a simple or an array variable. A
simple variable is just a
.RS
\fInazwa\fP
.RE
a zmienna tablicowa jest określona jako
.RS
\fInazwa\fP[\fIwyrażenie\fP]
.RE
Dokładność wyniku jest maksymalną z dokładności użytych w nim wyrażeń, chyba
że podano inaczej.
.IP "\- wyrażenie"
Wynikiem jest wartość przeciwna do wyrażenia.
.IP "++ zmienna"
Zmienna jest powiększana o jeden a wynikiem wyrażenia jest ta nowa wartość.
.IP "\-\- zmienna"
Zmienna jest pomniejszana o jeden a wynikiem wyrażenia jest ta nowa wartość.
.IP "zmienna ++"
The result of the expression is the value of the variable and then the
variable is incremented by one.
.IP "zmienna \-\-"
Wynikiem wyrażenia jest wartość zmiennej, a następnie zmienna jest
pomniejszana o jeden.
.IP "wyrażenie + wyrażenie"
Wynikiem tego wyrażenia jest suma obu wyrażeń.
.IP "wyrażenie \- wyrażenie"
Wynikiem tego wyrażenia jest różnica obu wyrażeń.
.IP "wyrażenie * wyrażenie"
Wynikiem tego wyrażenia jest iloczyn obu wyrażeń.
.IP "wyrażenie / wyrażenie"
Wynikiem tego wyrażenia jest iloraz obu wyrażeń. Liczba cyfr po kropce
dziesiętnej wyniku jest równa wartości zmiennej \fBscale\fP.
.IP "wyrażenie % wyrażenie"
Wynikiem tego wyrażenia jest \[Bq]reszta\[rq] z dzielenia obliczana w
następujący sposób. W celu obliczenia a%b, obliczane jest najpierw a/b z
dokładnością do \fBscale\fP cyfr dziesiętnych. Wynik używany jest do obliczenia
a\-(a/b)*b z dokładnością określoną jako maksymalna z \fBscale\fP+scale(b) oraz
scale(a). Jeżeli \fBscale\fP ustawiona jest na zero, zaś oba wyrażenia są
całkowite to wyrażenie to jest funkcją reszty całkowitej.
.IP "wyrażenie ^ wyrażenie"
The result of the expression is the value of the first raised to the
second. The second expression must be an integer. (If the second expression
is not an integer, a warning is generated and the expression is truncated to
get an integer value.) The scale of the result is \fBscale\fP if the exponent
is negative. If the exponent is positive the scale of the result is the
minimum of the scale of the first expression times the value of the exponent
and the maximum of \fBscale\fP and the scale of the first expression. (e.g.\&
scale(a^b) = min(scale(a)*b, max( \fBscale,\fP scale(a))).) It should be
noted that expr^0 will always return the value of 1.
.IP "( wyrażenie )"
Nawiasy wymuszają zmianę standardowych priorytetów przy obliczaniu
wyrażenia.
.IP "zmienna = wyrażenie"
Zmiennej przypisywana jest wartość wyrażenia.
.IP "zmienna = wyrażenie"
jest to równoważne zapisowi \[Bq]zmienna = zmienna
wyrażenie\[rq], z wyjątkiem tego, iż część \[Bq]zmienna\[rq] jest wyliczana
tylko raz. Może to być istotne, jeśli \[Bq]zmienna\[rq] jest tablicą.
.PP
Relational expressions are a special kind of expression that always evaluate
to 0 or 1, 0 if the relation is false and 1 if the relation is true. These
may appear in any valid expression. (POSIX bc requires that relational
expressions are used only in if, while, and for statements and that only one
relational test may be done in them.) The relational operators are
.IP "wyrażenie1 < wyrażenie2"
Wynikiem jest 1, jeśli wyrażenie1 jest mniejsze niż wyrażenie2.
.IP "wyrażenie1 <= wyrażenie2"
Wynikiem jest 1, gdy wyrażenie jest mniejsze bądź równe wyrażenie2.
.IP "wyrażenie1 > wyrażenie2"
Wynikiem jest 1, jeśli wyrażenie1 jest większe niż wyrażenie2.
.IP "wyrażenie1 >= wyrażenie2"
Wynikiem jest 1, gdy wyrażenie1 jest większe bądź równe wyrażenie2.
.IP "wyrażenie1 == wyrażenie2"
Wynikiem jest 1, gdy wyrażenie1 jest równe wyrażenie2.
.IP "wyrażenie != wyrażenie2"
Wynikiem jest 1, gdy wyrażenie1 nie jest równe wyrażenie2.
.PP
Boolean operations are also valid. (POSIX \fBbc\fP does NOT have boolean
operations). The result of all boolean operations are 0 and 1 (for false and
true) as in relational expressions. The boolean operators are:
.IP !wyrażenie
Zaprzeczenie. Wynikiem jest 1, jeśli wyrażenie ma wartość 0.
.IP "wyrażenie && wyrażenie"
Koniunkcja. Wynikiem jest 1, jeżeli oba wyrażenia są niezerowe.
.IP "wyrażenie || wyrażenie"
Alternatywa. Wynikiem jest 1, jeśli dowolne z wyrażeń jest niezerowe.
.PP
Wyrażenia mają następujący priorytet (od najniższego do najwyższego):
.nf
.RS
operator ||, wiązanie lewe
operator &&, wiązanie lewe
operator !, niezwiązany
operatory relacji, wiązanie lewe
operator przypisania, wiązanie prawe
operatory + i \-, wiązanie lewe
operatory *, / i %, wiązanie lewe
operator ^, wiązanie prawe
jednoargumentowy operator \-, niezwiązany
operatory ++ i \-\-, niezwiązane
.RE
.fi
.PP
Kolejność wykonywania została dobrana tak, by programy zgodne z POSIX \fBbc\fP
działały poprawnie. Powoduje to, że operatory relacyjne i logiczne, użyte w
wyrażeniach przypisania, będą wykazywać niecodzienne zachowywanie. Weźmy
następujące wyrażenie:
.RS
a = 3 < 5
.RE
.PP
Większość programistów C uważałaby, że przypisze ono wynik operacji \[Bq]3
< 5\[rq] (wartość 1) zmiennej \[Bq]a\[rq]. Tymczasem w \fBbc\fP nadaje ono
wartość 3 zmiennej \[Bq]a\[rq], a następnie porównuje 3 z 5. Używając
operatorów relacji i operatorów logicznych z operatorami przypisania
najlepiej jest posłużyć się nawiasami.
.PP
\fBbc\fP obsługuje jeszcze kilka innych wyrażeń specjalnych. Związane są one z
funkcjami definiowanymi przez użytkownika i funkcjami standardowymi.
Wszystkie one mają postać \[Bq]\fInazwa\fP\fB(\fP\fIparametry\fP\fB)\fP\[rq]. Funkcje
definiowane przez użytkownika opisano w sekcji \fBFunkcje\fP. Funkcjami
standardowymi są:
.IP "length ( wyrażenie )"
Wynikiem funkcji length jest liczba cyfr znaczących w wyrażeniu.
.IP "read ( )"
Funkcja ta, będąca rozszerzeniem, odczytuje liczbę ze standardowego wejścia,
niezależnie od miejsca użycia funkcji. Strzeż się \-\- może to spowodować
kłopoty przy przeplataniu się danych i programu ze standardowego wejścia.
Najlepszym zastosowaniem tej funkcji jest użycie jej w uprzednio napisanym
programie, który wymaga wprowadzania danych przez użytkownika, ale nigdy nie
pozwala na wprowadzanie kodu programu. Wynikiem działania funkcji read jest
liczba odczytana ze standardowego wejścia z konwersją układu liczbowego
według aktualnej wartości zmiennej \fBibase\fP.
.IP "scale ( wyrażenie )"
Wynikiem funkcji scale jest liczba cyfr po kropce dziesiętnej w wyrażeniu
będącym jej parametrem.
.IP "sqrt ( wyrażenie )"
Wynikiem funkcji sqrt jest pierwiastek kwadratowy z wyrażenia. Jeżeli
wyrażenie ma wartość ujemną, to generowany jest błąd wykonania.
.SS INSTRUKCJE
Statements (as in most algebraic languages) provide the sequencing of
expression evaluation. In \fBbc\fP statements are executed "as soon as
possible". Execution happens when a newline in encountered and there is one
or more complete statements. Due to this immediate execution, newlines are
very important in \fBbc\fP. In fact, both a semicolon and a newline are used as
statement separators. An improperly placed newline will cause a syntax
error. Because newlines are statement separators, it is possible to hide a
newline by using the backslash character. The sequence "\e",
where is the newline appears to \fBbc\fP as whitespace instead of
a newline. A statement list is a series of statements separated by
semicolons and newlines. The following is a list of \fBbc\fP statements and
what they do: (Things enclosed in brackets ([]) are optional parts of the
statement.)
.IP wyrażenie
This statement does one of two things. If the expression starts with
" ...", it is considered to be an
assignment statement. If the expression is not an assignment statement, the
expression is evaluated and printed to the output. After the number is
printed, a newline is printed. For example, "a=1" is an assignment
statement and "(a=1)" is an expression that has an embedded assignment. All
numbers that are printed are printed in the base specified by the variable
\fBobase\fP. The valid values for \fB obase\fP are 2 through BC_BASE_MAX. (See
the section LIMITS.) For bases 2 through 16, the usual method of writing
numbers is used. For bases greater than 16, \fBbc\fP uses a multi\-character
digit method of printing the numbers where each higher base digit is printed
as a base 10 number. The multi\-character digits are separated by spaces.
Each digit contains the number of characters required to represent the base
ten value of "obase\-1". Since numbers are of arbitrary precision, some
numbers may not be printable on a single output line. These long numbers
will be split across lines using the "\e" as the last character on a line.
The maximum number of characters printed per line is 70. Due to the
interactive nature of \fBbc\fP, printing a number causes the side effect of
assigning the printed value to the special variable \fBlast\fP. This allows the
user to recover the last value printed without having to retype the
expression that printed the number. Assigning to \fBlast\fP is valid and will
overwrite the last printed value with the assigned value. The newly
assigned value will remain until the next number is printed or another value
is assigned to \fBlast\fP. (Some installations may allow the use of a single
period (.) which is not part of a number as a short hand notation for
\fBlast\fP.)
.IP łańcuch
Na wyjściu drukowany jest łańcuch znakowy. Łańcuchy rozpoczynają się znakiem
cudzysłowu i zawierają wszystkie znaki do następnego znaku cudzysłowu.
Wszystkie znaki, włącznie ze znakami nowej linii, traktowane są dosłownie.
Po wydrukowaniu łańcucha nie jest drukowany znak nowej linii.
.IP "\fBprint\fP lista"
Instrukcja print (rozszerzenie) umożliwia użycie innego sposobu wydruku
wyników. \[Bq]Lista\[rq] jest listą łańcuchów i wyrażeń oddzielonych
przecinkami. Każdy łańcuch czy wyrażenie drukowany jest w kolejności
występowania na liście. Nie jest drukowany kończący znak nowej linii
(przejście do następnego wiersza). Wyliczana jest wartość wyrażeń; jest ona
drukowana i przypisywana zmiennej \fBlast\fP. Łańcuchy użyte w instrukcji print
są drukowane na wyjściu i mogą zawierać znaki specjalne. Znaki specjalne
rozpoczynają się znakiem odwrotnego ukośnika (\e). \fBbc\fP rozpoznaje
następujące znaki specjalne: \[Bq]a\[rq] (dzwonek, bell), \[Bq]b\[rq]
(backspace), \[Bq]f\[rq] (wysunięcie strony, form feed), \[Bq]n\[rq] (nowa
linia, newline), \[Bq]r\[rq] (powrót karetki, carriage return), \[Bq]q\[rq]
(cudzysłów, double quote), \[Bq]t\[rq] (tabulacja, tab) oraz \[Bq]\e\[rq]
(odwrotny ukośnik, backslash). Inne znaki występujące po odwrotnym ukośniku
będą ignorowane.
.IP "{ lista_instrukcji }"
Jest to instrukcja grupowania. Pozwala na grupowanie wielu instrukcji do
wykonania.
.IP "\fBif (\fP wyrażenie \fB)\fP instrukcja1 [\fBelse\fP instrukcja2]"
Instrukcja if oblicza wyrażenie i wykonuje instrukcję1 bądź instrukcję2 w
zależności od wartości wyrażenia. Jeżeli wyrażenie jest niezerowe,
wykonywana jest instrukcja1. Jeśli występuje instrukcja2 a wartością
wyrażenia jest 0, to wykonywana jest instrukcja2. (Klauzula else instrukcji
if jest rozszerzeniem).
.IP "\fBwhile\fP ( wyrażenie ) instrukcja"
Instrukcja while powtarza wykonywanie danej instrukcji póki wyrażenie jest
niezerowe. Oblicza ona wartość wyrażenia przed każdym wykonaniem
instrukcji. Przerwanie pętli powodowane jest zerową wartością wyrażenia lub
wykonaniem instrukcji break (przerwania).
.IP "\fBfor (\fP [wyr1] ; [wyr2] ; [wyr3] \fB)\fP instrukcja"
Instrukcja for kontroluje powtarzane wykonanie danej instrukcji. Przed pętlą
obliczane jest wyrażenie1. Wyrażenie2 jest obliczane przed każdym wykonaniem
instrukcji. Jeśli jest niezerowe, to wykonywana jest instrukcja. Jeśli ma
ono wartość zero, to pętla jest przerywana. Po każdym wykonaniu danej
instrukcji wyliczana jest wartość wyrażenia3 przed ponownym wyliczeniem
wyrażenia2. Jeżeli pominięto wyrażenie1 lub wyrażenie3, to nic nie jest
obliczane w chwili, gdy powinna być określana ich wartość. Jeżeli pominięto
wyrażenie2, to jest ono zastępowane wartością 1. (Wyrażenie opcjonalne
stanowią rozszerzenie. \fBbc\fP w POSIXie wymaga wszystkich trzech
wyrażeń). Poniższy kod jest równoważny instrukcji for:
.nf
.RS
wyrażenie1;
while (wyrażenie2) {
instrukcja;
wyrażenie3;
}
.RE
.fi
.IP \fBbreak\fP
Instrukcja ta powoduje wymuszone zakończenie ostatniej obejmującej ją
instrukcji while lub for.
.IP \fBcontinue\fP
Instrukcja continue (rozszerzenie) powoduje rozpoczęcie kolejnej iteracji
przez ostatnią obejmującą ją instrukcję for.
.IP \fBhalt\fP
Instrukcja halt (rozszerzenie) jest instrukcją nakazującą preprocesorowi
\fBbc\fP zakończenie pracy (ale tylko wtedy gdy instrukcja ta jest
wykonywana). Na przykład, \[Bq]if (0 == 1) halt\[rq] nie spowoduje
przerwania pracy \fBbc\fP, gdyż instrukcja halt nie będzie wykonana.
.IP \fBreturn\fP
Zwraca wartość zero jako wynik funkcji. (Patrz sekcja dotycząca funkcji).
.IP "\fBreturn\fP ( wyrażenie )"
Zwraca wartość wyrażenia jako wynik funkcji. (Patrz sekcja dotycząca
funkcji). Nawiasy nie są wymagane, co jest rozszerzeniem GNU bc.
.SS PSEUDOINSTRUKCJE
Te instrukcje nie są instrukcjami w tradycyjnym sensie tego terminu. Nie są
one instrukcjami wykonywanymi. Ich funkcja jest wykonywana podczas
\[Bq]kompilacji\[rq].
.IP \fBlimits\fP
Wypisuje lokalne ograniczenia narzucone przez lokalna wersję \fBbc\fP. Jest to
rozszerzenie.
.IP \fBquit\fP
Po odczycie instrukcji quit procesor \fBbc\fP kończy pracę, niezależnie od
tego, gdzie wystąpiła ta instrukcja. Na przykład, \[Bq]if (0 == 1)
quitr\[rq] spowoduje zakończenie pracy \fBbc\fP.
.IP \fBwarranty\fP
Wypisuje dłuższą notkę na temat gwarancji. Jest to rozszerzenie.
.SS FUNKCJE
Funkcje dostarczają sposobu definiowania obliczeń, które mogą być wykonane
później. Funkcje w \fBbc\fP zawsze obliczają wartość i zwracają ją do miejsca
wywołania. Definicje funkcji są \[Bq]dynamiczne\[rq] w tym sensie, że
funkcja pozostaje niezdefiniowana dopóki na wejściu nie zostanie odczytana
jej definicja. Definicja ta jest następnie używana dopóki nie zostanie
napotkana inna definicja funkcji o tej samej nazwie. Wówczas nowa definicja
zastępuje starszą. Funkcja definiowana jest następująco:
.nf
.RS
\fBdefine \fP\fInazwa \fP\fB( \fP\fIparametry \fP\fB) { \fP\fInowa_linia lista_auto lista_instrukcji \fP\fB}\fP
.RE
.fi
Wywołanie funkcji jest po prostu wyrażeniem postaci
\[Bq]\fInazwa\fP\fB(\fP\fIparametry\fP\fB)\fP\[rq].
.PP
Parametry są liczbami lub tablicami (rozszerzenie). W definicji funkcji
definiuje się równocześnie zero lub więcej jej parametrów przez podanie ich
nazw rozdzielonych przecinkami. Liczby są jedynymi parametrami wywoływanymi
przez wartość. Tablice podawane są w definicji parametrów przy pomocy
notacji \[Bq]\fInazwa\fP\fB[]\fP\[rq]. W wywołaniu funkcji parametry rzeczywiste
dla parametrów numerycznych są pełnymi wyrażeniami. Do przekazywania tablic
używana jest ta sama notacja, co przy definiowaniu parametrów typu
tablicowego. Dana tablica przesyłana jest do funkcji przez wartość.
Ponieważ definicje funkcji są dynamiczne, w trakcie wywoływania funkcji
sprawdzana jest liczba i typy jej parametrów. Niezgodność liczby parametrów
lub ich typów powoduje błąd wykonania. Błąd wykonania pojawi się także przy
próbie wywołania niezdefiniowanej funkcji.
.PP
\fIlista_auto\fP jest opcjonalną listą zmiennych, do użytku
\[Bq]lokalnego\[rq]. A oto składnia tej listy (jeśli występuje):
\[Bq]\fBauto \fP\fInazwa\fP, ... ;\[rq]. Średnik jest opcjonalny. Każda z \fInazw\fP
jest nazwą auto\-zmiennej. Tablice mogą być podane przy użyciu takiej samej
składni jak w parametrach. Na początku funkcji wartości tych zmiennych
odkładane są na stosie. Następnie zmienne są inicjowane zerami i używane w
czasie wykonywania funkcji. Przy zakończeniu funkcji zmienne są zdejmowane
ze stosu, tak że przywracana jest ich pierwotna wartość (z momentu wywołania
funkcji). Parametry te są faktycznie zmiennymi auto inicjowanymi wartościami
dostarczonymi w wywołaniu funkcji. Zmienne typu auto różnią się od
tradycyjnych zmiennych lokalnych, gdyż jeśli funkcja A woła funkcję B, to B
może posługiwać się zmiennymi auto funkcji A po prostu używając tych samych
nazw, chyba że funkcja B traktuje je jako zmienne auto. Ponieważ zmienne
auto i parametry składowane są na stosie, to \fBbc\fP obsługuje funkcje
rekurencyjne.
.PP
Ciało funkcji jest listą instrukcji \fBbc\fP. I znów, jak w części zasadniczej,
instrukcje oddzielane są średnikami lub znakami nowej linii. Instrukcje
return (powrót) powodują zakończenie funkcji i zwrócenie wartości. Istnieją
dwa warianty instrukcji return. Pierwsza postać, \[Bq]\fBreturn\fP\[rq], zwraca
wartość 0 do wywołującego wyrażenia. Druga postać, \[Bq]\fBreturn ( \fP\fIwyrażenie \fP\fB)\fP\[rq], oblicza wartość wyrażenia i zwraca ją do wyrażenia
wołającego. Każda funkcja domyślnie kończy się niejawną instrukcją
\[Bq]\fBreturn (0)\fP\[rq]. Pozwala to na funkcji na zakończenie działania i
zwrócenie zera bez jawnej instrukcji powrotu.
.PP
Funkcje inaczej korzystają ze zmiennej \fBibase\fP. Wszystkie stałe w obrębie
ciała funkcji będą konwertowane przy zastosowaniu wartości \fBibase\fP w
momencie wywołania funkcji. Zmiany \fBibase\fP w czasie wykonywania funkcji są
ignorowane, z wyjątkiem funkcji standardowej \fBread\fP, która zawsze do
konwersji liczb wykorzystuje bieżącą wartość \fBibase\fP.
.PP
Several extensions have been added to functions. First, the format of the
definition has been slightly relaxed. The standard requires the opening
brace be on the same line as the \fBdefine\fP keyword and all other parts must
be on following lines. This version of \fBbc\fP will allow any number of
newlines before and after the opening brace of the function. For example,
the following definitions are valid.
.nf
.RS
\f(CR
define d (n) { return (2*n); }
define d (n)
{ return (2*n); }\fR
.\fR
.RE
.fi
.PP
Funkcje mogą być zdefiniowane jako \fBvoid\fP. Funkcja void nie zwraca
wartości, więc nie może być używana w miejscach, które wymagają wartości. Po
wywołaniu funkcja void nie produkuje żadnego wyjścia. Słowo kluczowe \fBvoid\fP
występuje pomiędzy słowem kluczowym \fBdefine\fP a nazwą funkcji. Na przykład
prosimy rozważyć poniższy skrypt:
.nf
.RS
\f(CR
define py (y) { print "\-\-\->", y, "<\-\-\-", "\en"; }
define void px (x) { print "\-\-\->", x, "<\-\-\-", "\en"; }
py(1)
\-\-\->1<\-\-\-
0
px(1)
\-\-\->1<\-\-\-\fR
.\fR
.RE
.fi
\f(CRSince \fBpy\fP is not a void function, the call of \fBpy(1)\fP prints the
desired output and then prints a second line that is the value of the
function. Since the value of a function that is not given an explicit
return statement is zero, the zero is printed. For \fBpx(1)\fP, no zero is
printed because the function is a void function.
.PP
Także dodano wywoływanie tablic przez zmienną. Aby zadeklarować wywołanie
przez zmienną tablicową, należy zadeklarować parametr tablicowy w definicji
funkcji jako \[Bq]\fI*nazwa\fP\fB[]\fP\[rq]. Wywołanie funkcji jest takie samo,
jak w przypadku wywołania przez wartość.
.SS "BIBLIOTEKA MATEMATYCZNA"
Jeżeli \fBbc\fP wywoływane jest z opcją \fB\-l\fP, to wstępnie wczytywana jest
biblioteka matematyczna (math library), a domyślna liczba cyfr dziesiętnych
(scale) ustawiana jest na 20. Funkcje matematyczne obliczają swe wyniki z
dokładnością określoną w momencie ich wywołania. Bibilioteka matematyczna
definiuje następujące funkcje:
.IP "s (\fIx\fP)"
Sinus x, x podawany jest w radianach.
.IP "c (\fIx\fP)"
Cosinus x, x w radianach.
.IP "a (\fIx\fP)"
Arcus tangens x; arcus tangens zwraca radiany.
.IP "l (\fIx\fP)"
Logarytm naturalny z x.
.IP "e (\fIx\fP)"
Funkcja wykładnicza \- e do potęgi x.
.IP "j (\fIn,x\fP)"
Funkcja Bessela rzędu n (całkowitego) z argumentem x.
.SS PRZYKŁADY
W powłoce /bin/sh, poniższe polecenie przypisuje wartość liczby \[Bq]Pi\[rq]
zmiennej środowiska \fBpi\fP.
.RS
\f(CR pi=$(echo "scale=10; 4*a(1)" | bc \-l)\fR
.\fR
.RE
.PP
Poniżej podano definicję funkcji wykładniczej używanej w bibliotece
matematycznej. Funkcja ta napisana jest w \fBbc\fP standardu POSIX.
.nf
.RS
\f(CR
scale = 20\fR
\f(CR/* Uses the fact that e^x = (e^(x/2))^2
When x is small enough, we use the series:
e^x = 1 + x + x^2/2! + x^3/3! + ...
*/\fR
\f(CRdefine e(x) {
auto a, d, e, f, i, m, v, z\fR
\f(CR /* Check the sign of x. */
if (x<0) {
m = 1
x = \-x
}\fR
\f(CR /* Precondition x. */
z = scale;
scale = 4 + z + .44*x;
while (x > 1) {
f += 1;
x /= 2;
}\fR
\f(CR /* Initialize the variables. */
v = 1+x
a = x
d = 1\fR
\f(CR for (i=2; 1; i++) {
e = (a *= x) / (d *= i)
if (e == 0) {
if (f>0) while (f\-\-) v = v*v;
scale = z
if (m) return (1/v);
return (v/1);
}
v += e
}
}\fR
.\fR
.RE
.fi
.PP
Poniższy kod posługuje się rozszerzonymi cechami \fBbc\fP do uzyskania prostego
programu liczącego salda książeczki czekowej. Najlepiej byłoby zachować go w
pliku, tak by mógł być wykorzystany wielokrotnie bez potrzeby każdorazowego
przepisywania.
.nf
.RS
\f(CR
scale=2
print "\enCheck book program!\en"
print " Remember, deposits are negative transactions.\en"
print " Exit by a 0 transaction.\en\en"\fR
\f(CRprint "Initial balance? "; bal = read()
bal /= 1
print "\en"
while (1) {
"current balance = "; bal
"transaction? "; trans = read()
if (trans == 0) break;
bal \-= trans
bal /= 1
}
quit\fR
.\fR
.RE
.fi
.PP
Poniżej zamieszczono definicję rekurencyjnej funkcji silni.
.nf
.RS
\f(CR
define f (x) {
if (x <= 1) return (1);
return (f(x\-1) * x);
}\fR
.\fR
.RE
.fi
.SS "OPCJE READLINE I LIBEDIT"
GNU \fBbc\fP może zostać skompilowany (przez opcję konfiguracji) tak, by
posługiwał się biblioteką GNU edytora wejścia o nazwie \fBreadline\fP lub też
biblioteką BSD \fBlibedit\fP. Umożliwia to użytkownikowi edycję wierszy przed
wysłaniem ich do \fBbc\fP. Pozwala też na wykorzystanie historii poprzednio
wprowadzonych wierszy. Przy wybraniu tej opcji \fBbc\fP zawiera dodatkową
zmienną specjalną. Ta specjalna zmienna, \fBhistory\fP, przechowuje liczbę
zachowywanych wierszy historii. Dla \fBreadline\fP, wartość \-1 oznacza, że
przechowywana jest nieograniczona liczba wierszy historii. Ustawienie
wartości \fBhistory\fP na liczbę dodatnią ogranicza liczbę przechowywanych
wierszy historii do podanej liczby. Wartość zero wyłącza funkcję historii
wprowadzonych wierszy. Wartością domyślną jest 100. Więcej informacji można
znaleźć w podręcznikach użytkownika dla bibliotek GNU \fBreadline\fP i
\fBhistory\fP oraz BSD \fBlibedit\fP. Nie można równocześnie włączyć zarówno
\fBreadline\fP, jak i \fBlibedit\fP.
.SS RÓŻNICE
This version of \fBbc\fP was implemented from the POSIX P1003.2/D11 draft and
contains several differences and extensions relative to the draft and
traditional implementations. It is not implemented in the traditional way
using \fBdc\fP(1). This version is a single process which parses and runs a
byte code translation of the program. There is an "undocumented" option
(\-c) that causes the program to output the byte code to the standard output
instead of running it. It was mainly used for debugging the parser and
preparing the math library.
.PP
Głównym źródłem różnic są rozszerzenia, w których jakaś cecha, możliwość
programu jest rozbudowana w celu dodania funkcjonalności, oraz dodatki,
gdzie dodano nowe możliwości. Poniżej podano listę różnic i rozszerzeń.
.IP "Zmienna środowiska LANG"
Niniejsza wersja nie spełnia standardu POSIX przetwarzania zmiennej
środowiska LANG i wszystkich zmiennych środowiska rozpoczynających się na
LC_.
.IP nazwy
Tradycyjny i POSIXowy \fBbc\fP zawierają jednoliterowe nazwy funkcji, zmiennych
i tablic. Zostały one rozszerzone do nazw wieloznakowych, rozpoczynających
się literą i mogących zawierać litery, cyfry i znaki podkreślenia.
.IP "Łańcuchy znakowe"
Łańcuchy nie mogą zawierać znaków NUL. POSIX stwierdza, że wszystkie znaki
muszą być zawarte w łańcuchach.
.IP last
POSIX \fBbc\fP nie zawiera zmiennej \fBlast\fP. Niektóre implementacje \fBbc\fP
używają kropki (.) w podobny sposób.
.IP porównania
POSIX \fBbc\fP dopuszcza porównania wyłącznie w instrukcjach if, while oraz w
drugim wyrażeniu instrukcji for. Dodatkowo, w każdej z tych instrukcji
dopuszczalna jest tylko jedna operacja porównania (relacji).
.IP "instrukcja if, klauzula else"
POSIX \fBbc\fP nie zawiera klauzuli else.
.IP "instrukcja for"
POSIX \fBbc\fP wymaga, by w instrukcji for występowały wszystkie wyrażenia.
.IP "&&, ||, !"
POSIX \fBbc\fP nie zawiera operatorów logicznych.
.IP "funkcja read"
POSIX \fBbc\fP nie zawiera funkcji read.
.IP "instrukcja print"
POSIX \fBbc\fP nie zawiera instrukcji print.
.IP "instrukcja continue"
POSIX \fBbc\fP nie zawiera instrukcji continue.
.IP "instrukcja return"
POSIX \fBbc\fP wymaga nawiasów wokół zwracanego wyrażenia.
.IP "parametry tablicowe"
POSIX \fBbc\fP nie obsługuje (obecnie) w pełni parametrów tablicowych.
Gramatyka POSIX zezwala na użycie tablic w definicjach funkcji, ale nie
zapewnia metody przekazania tablicy jako bieżącego parametru. (Jest to
najprawdopodobniej przeoczenie w zdefiniowanej gramatyce.) Tradycyjne
implementacje \fBbc\fP mają jedynie wywołanie parametrów tablicowych przez
wartość.
.IP "format funkcji"
POSIX \fBbc\fP wymaga, by nawias otwierający był w tym samym wierszu, co słowo
kluczowe \fBdefine\fP, instrukcja \fBauto\fP natomiast w następnym wierszu.
.IP "=+, =\-, =*, =/, =%, =^"
POSIX \fBbc\fP nie wymaga, by były zdefiniowane powyższe operatory przypisania
\[Bq]starego typu\[rq]. Niniejsza wersja zezwala na takie przypisania w
\[Bq]starym stylu\[rq]. Należy skorzystać z instrukcji \fBlimits\fP, by
stwierdzić, czy zainstalowana wersja je rozpoznaje. Jeżeli obsługuje ona
przypisania w \[Bq]starym stylu\[rq], to instrukcja \[Bq]a =\- 1\[rq]
pomniejszy \fBa\fP o jeden zamiast przypisać \fBa\fP wartość \-1.
.IP "spacje w liczbach"
Inne implementacje \fBbc\fP dopuszczają występowanie spacji w liczbach. Na
przykład, \[Bq]x=1 3\[rq] przypisze wartość 13 zmiennej x. Ta sama
instrukcja spowoduje błąd składni w opisywanej tu wersji \fBbc\fP.
.IP "błędy i wykonanie"
Opisywana implementacja różni się od innych sposobem, w jaki wykonywany jest
kod w przypadku znalezienia w programie błędów składniowych i innych. W
przypadku napotkania błędu w definicji funkcji, obsługa błędów próbuje
odnaleźć początek instrukcji i kontynuować analizę składniową funkcji. Po
znalezieniu błędu w funkcji, nie jest ona możliwa do wywołania i staje się
niezdefiniowana. Błędy składniowe w interaktywnym wykonywaniu kodu
unieważniają bieżący blok wykonania. Blok wykonania jest zakończony końcem
linii pojawiającym się po pełnej sekwencji instrukcji. Na przykład,
.nf
.RS
a = 1
b = 2
.RE
.fi
ma dwa bloki wykonania a
.nf
.RS
{ a = 1
b = 2 }
.RE
.fi
ma jeden blok wykonania. Każdy z błędów wykonania przerywa wykonywanie
bieżącego bloku wykonania. Ostrzeżenie w trakcie wykonywania nie przerywa
bieżącego bloku.
.IP Przerwania
Podczas sesji interaktywnej sygnał SIGINT (zwykle generowany przez znak
control\-C z terminala) spowoduje przerwanie bieżącego bloku wykonywania.
Wyświetli on błąd wykonania (\[Bq]runtime\[rq]), wskazujący która funkcja
została przerwana. Po wyczyszczeniu wszystkich struktur (runtime structures)
wykonania, zostanie wyświetlony komunikat informujący użytkownika, że \fBbc\fP
jest gotów do przyjmowania kolejnych danych. Wszystkie uprzednio
zdefiniowane funkcje pozostają zdefiniowane, zaś wartości wszystkich
zmiennych innych niż zmienne typu auto są wartościami sprzed przerwania.
Podczas procesu oczyszczania struktur danych usuwane są wszystkie zmienne
typu auto oraz parametry funkcji. W czasie sesji nieinteraktywnej sygnał
SIGINT przerywa wykonanie całego \fBbc\fP.
.SS OGRANICZENIA
Poniżej podano obecne ograniczenia opisywanego procesora \fBbc\fP. Niektóre z
nich mogą być zmienione podczas instalacji. Faktyczne ograniczenia można
sprawdzić za pomocą instrukcji \fBlimits\fP (ograniczenia).
.IP BC_BASE_MAX
The maximum output base is at least 10^9. The maximum input base is 16.
.IP BC_DIM_MAX
Obecnie ustawione jest arbitralne ograniczenie do 65535 (w wersji
rozpowszechnianej). Twoja instalacja może być inna.
.IP BC_SCALE_MAX
Liczba cyfr po kropce dziesiętnej ograniczona jest do INT_MAX cyfr. Także
liczba cyfr przed kropką dziesiętną ograniczona jest do INT_MAX cyfr.
.IP BC_STRING_MAX
Maksymalnie w łańcuchu może wystąpić INT_MAX znaków.
.IP wykładnik
Wartość wykładnika w operacji potęgowania (^) ograniczona jest do LONG_MAX.
.IP "nazwy zmiennych"
Obecnie nie może być więcej niż 32767 unikatowych nazw w każdym z rodzajów:
zmiennych prostych, tablic i funkcji.
.SH "ZMIENNE ŚRODOWISKOWE"
\fBbc\fP przetwarza następujące zmienne środowiska:
.IP \fBPOSIXLY_CORRECT\fP
To samo, co opcja \fB\-s\fP. Tryb zgodności z POSIX.
.IP BC_ENV_ARGS
Inny sposób przekazywania argumentów do \fBbc\fP. Format jest taki sam, jak
argumentów wiersza poleceń. Argumenty te przetwarzane są na początku, więc
pliki podane w argumentach środowiska przetwarzane są przed plikami podanymi
jako argumenty wiersza poleceń. Umożliwia to użytkownikowi ustawienie
\[Bq]standardowych\[rq] opcji i plików, jakie będą przetwarzane przy każdym
wywołaniu \fBbc\fP. Pliki podane w zmiennych środowiska zawierają zwykle
definicje funkcji, które użytkownik chce mieć zdefiniowane przy każdym
uruchomieniu \fBbc\fP.
.IP BC_LINE_LENGTH
Powinna to być liczba całkowita (integer) podająca liczbę znaków w wierszu
wynikowym. Obejmuje ona znaki odwrotnego ukośnika i nowej linii dla długich
liczb. Jako rozszerzenie GNU wartość zero wyłącza wieloliniowe
wyjście. Jakakolwiek inna wartość mniejsza od 3 ustawia długość linii na 70.
.SH DIAGNOSTYKA
Jeżeli któryś z plików podanych w wierszu poleceń nie może zostać otwarty
\fBbc\fP zgłosi, że plik ten jest niedostępny i przerwie pracę. Istnieją też
komunikaty diagnostyczne kompilacji i wykonania, które powinny być
zrozumiałe.
.SH USTERKI
Obsługa błędów (error recovery) nie jest jeszcze bardzo dobra.
.PP
Błędy proszę zgłaszać (w jęz.angielskim) na adres \fBbug\-bc@gnu.org\fP. Proszę
się upewnić, że pole tematu wiadomości zawiera gdzieś słowo \[Bq]bc\[rq].
.SH AUTOR
.nf
Philip A. Nelson
philnelson@acm.org
.fi
.SH PODZIĘKOWANIA
Autor chciałby podziękować Steve'owi Sommars (Steve.Sommars@att.com) za jego
szeroką pomoc w testowaniu tej implementacji. Podsunął on wiele cennych
sugestii. Dzięki jego zaangażowaniu jest to o wiele lepszy produkt.
.PP
.SH TŁUMACZENIE
Autorami polskiego tłumaczenia niniejszej strony podręcznika są:
Wojtek Kotwica ,
Robert Luberda
i
Michał Kułach
.
.PP
Niniejsze tłumaczenie jest wolną dokumentacją. Bliższe informacje o warunkach
licencji można uzyskać zapoznając się z
.UR https://www.gnu.org/licenses/gpl-3.0.html
GNU General Public License w wersji 3
.UE
lub nowszej. Nie przyjmuje się ŻADNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI.
.PP
Błędy w tłumaczeniu strony podręcznika prosimy zgłaszać na adres listy
dyskusyjnej
.MT manpages-pl-list@lists.sourceforge.net
.ME .